धर्म - मुक्त चिंतन

धर्म हा एक व्यापक विचार आहे. धर्माची इमारत केवळ 'मी आणि माझी मुक्ती' इतक्या संकुचित पायावर उभारलेली नसते. मूळ तत्वे जरी बदलली नाहीत तरी बदलत्या सामाजिक परिस्थितीनुसार धर्माची पुनर्बांधणी होत राहते. 'धारयति इति धर्म:' आणि 'धर्मो रक्षति रक्षित:' या साध्या नैसर्गिक तत्वानुसार जग चालत असल्याने समाजाच्या निकोप धारणेसाठी धर्म अपरिहार्य ठरतो. तो सरसकट त्याज्य ठरवणारे विचारवंत मूर्खांच्या नंदनवनात जीव रमवणारे भाबडे स्वप्नाळूच ठरतात. मनुष्य हा एक सामाजिक प्राणी आहे हा निसर्गनियम जोवर खरा आहे तोवर धर्माची गरज राहणार आणि या न त्या स्वरूपात (यात धर्मनिरपेक्षता, साम्यवाद वगैरेही आले) धर्म जिवंत राहणार हे अटळ सत्य आहे.

***

'समाज' ही वस्तुस्थिती (धारणा नव्हे!) सोयीस्करपणे नाकारली की 'मी आणि माझी मुक्ती' याचे हवे तितके सरळ, सोपे, वरपांगी तर्कशुद्ध आणि आकर्षक सिद्धांत यथातथा बुद्धिमत्ता असली तरीही बसल्याजागी मांडता येतात. 'मी आणि माझी मुक्ती' हा सोस बाळगायला त्याच तोडीचे वैराग्य हवे. सामाजिक स्थैर्य, प्रापंचिक सौख्य, लोकशाही मतस्वातंत्र्य असे सगळे फायदे उचलत ज्या मूल्यांवर या गोष्टींची बांधणी झालेली आहे त्यांनाच आपल्याला सोयीस्कर असेल तिथे बाजूला टाकत, हास्यास्पद ठरवत सत्य शोधण्याचे चोचले पुरवण्याचे प्रस्थ वाढते आहे. हे विकृत आणि हास्यास्पद विचार आहेत. तेही विशाल मनाच्या आणि व्यापक दृष्टी असणाऱ्या समाजातच मांडता येतात. आजही भारतात असा समाज मोठ्या प्रमाणावर अस्तित्वात आहे. मजेची गोष्ट अशी, की भलत्या जागी भलती बडबड करून चाहते गोळा करणाऱ्या तथाकथित विश्वयोग्यालाही सगळीकडून हाकलले गेल्यावर आपली बेताल मुक्ताफळे उधळायला आणि ध्यानाचे वेडेवाकडे प्रयोग करायलाही पुन्हा इथेच यावे लागले हा तसा अलीकडचाच इतिहास आहे.

***

धर्म ही अशी एक विशाल दृष्टी आहे जी व्यष्टी (आंतरिक शांती आणि बाह्य समृद्धी यातील ताळमेळ साधू शकेल अशी व्यक्ती) आणि समष्टी (समाज, राष्ट्र, विश्व अशा व्यक्तींच्या समूहाच्या उन्नत आणि विधायक असायला हव्यात अशा अवस्था) दोन्हीच्या हिताचा विचार करतो. मुळात या दोन्हीच्या हितात निसर्गतः विरोधच नसतो हाच भारतीय विचारप्रणालीचा गाभा आहे. भारतीय संतधर्म हेच शिकवतो. मला उमगले ते, माझ्या सवडीशास्त्रात बसते तेच 'सत्य' आणि इतरांच्या त्या 'धारणा' असे दावे ठोकणारे या संतधर्माशी नाळ जोडू शकत नाहीत आणि उगाचच जगावेगळे काहीतरी सांगतो आहे अशा अविर्भावात सामान्यांचा बुद्धिभेद करत राहतात.

***

व्यक्तीच्या स्वातंत्र्याची गळचेपी करून, 'पिण्डे पिण्डे मतिर्भिन्न:' या निसर्गनियमाची पायमल्ली करून धाकाने त्याला बैलासारखे घाण्याला जुंपून तथाकथित समाजहित साधणार्या काही विचारधारा आहेत. अशाने काही काळ वरपांगी त्या समूहाची प्रगती झाल्यासारखे वाटले, तरी या गळचेपीविरुद्ध जो विद्रोह होतो त्यात ही प्रगती झाकोळून जाते आणि समाजाचा फार मोठा अध:पात होतो. या उलट सामाजिक, नैतिक बंधने पूर्णपणे झुगारून देऊन व्यक्तीस्व्यातंत्र्याचा पाचकळ नखरा, सुधारणेच्या नटव्या कल्पना याना कवटाळणार्या काही विचारधारा आहेत. व्यक्तीच्या सृजनशीलतेला, जोखीम घेण्याच्या क्षमतेला अशाने पाठबळ मिळते असे पोकळ दावे ही मंडळी करतात. समाजाच्या निकोप धारणेलाच तडा देणारे हे विचारही खोल गर्तेत घेऊन जातात. हे दोन्ही विचार भारताचे नव्हेत!

***

धर्म आणि राजकारण यांचे म्हणाल तर धर्माचे अधिष्ठान असणारे राजकारण करणार्या जाणत्या राज्याचे लोककल्याणकारी राज्य, रामराज्य महाराष्ट्राने, भारताने अनुभवलेले आहे. दुर्दैवाने राजसत्तेच्या हातातील बटीक असणारी दुबळी, असहाय, लाचार, परजीवी तथाकथित धर्मसत्ता आज अनुभवास येते. धर्मसत्ता आणि राजसत्ता सरसकट खलनायक ठराव्यात असा काही नियम नाही. उलट भोगलालसेने अनैतिक वागणारा प्रत्येक तथाकथित सामान्य माणूसही कळत नकळत शोषण हे एकच मूल्य असणाऱ्या गुन्हेगारी व्यवस्थेचेच पालन पोषण करत असतो. जगात शांतता कशी नांदेल, उठसूठ ज्याला त्याला स्वरूप साक्षात्कार कसा होईल हे आपल्यासारख्या सामान्यांच्या तसे आवाक्याबाहेरच आहे. आपल्या सगळ्या मर्यादा लक्षात घेउनही किमान आपली 'सत्कर्मी रती वाढावी' यासाठी आपण काही प्रयत्न करतो का याचे उत्तर ज्याने त्याने स्वत:शी प्रामाणिक राहून शोधले, तरी थेंबे थेंबे तळे साठून माउलींचे पसायदान वास्तवात उतरण्याची शक्यता तरी वाढेल असे वाटते. 

***

१. ईश्वरी शक्ती (अधिदैविक तत्व) असे काही प्रकट/ सुप्त (सगुण्/ निर्गुण/ दोन्ही वगैरे जे काही असेल ते) आहे काय?

२. जगभरचा मानव समाज पिढ्यानपिढ्या या न त्या रूपात अशा शक्तीचे अस्तित्व मान्य करून तिला का भजत आला आहे?

३. अपौरूषेय, अनिर्वचनिय, अव्याख्य अशा दैवी तत्वाची अनुभूती आल्याने एखाद्या सर्वसामान्य व्यक्तीचे जीवन आमूलाग्र बदलण्याची आणि तिचे उर्वरीत आयुष्य सामान्य माणसाच्या सापेक्षतेत चमत्कार वाटावे अशा रीतीने जाण्याची जगभर कित्येक उदाहरणे आहेत. या अनूभूती व्यक्तिगत (सब्जेक्टिव्ह) असल्याने त्याना सरसकट 'मनोविभ्रम' गणले जावे काय?

४. देव ही मानवी बुद्धीने निर्मिलेली कल्पना आहे हे गृहीतक विनातक्रार मान्य करणे ही एक प्रकारची अन्धश्रद्धाच नाही का?

५. भक्ती आणि आस्तिक्य  यान्ची प्रबळ अन्तःप्रेरणा चिन्ता, नैराश्य, भीती, असहायतेसारख्या 'नीगेटिव्ह' भावनान्चे समायोजन करण्याची काडीमात्र गरज नसलेल्या निरोगी, सर्वर्थाने सशक्त, विवेकी व्यक्तीतही असते हे सहज सिद्ध करता येते. तेव्हा मानवी ईच्छाशक्ती विरुद्ध अधिदैविकावरची श्रद्धा अशी काल्पनिक कुस्ती लढवून ईच्छाशक्तीच्या बाजूने 'जितम् मया' चे दावे ठोकणे तर्कदृष्ट्या कितपत सयुक्तिक/ यथार्थ/ परिपूर्ण आहे? 

या प्रश्नान्ची उत्तरे कुणी 'मी' केन्द्रित विचार (सामाजिक आणि जातीय पूर्वग्रह/ दम्भ आणि बुवाबाजीविरुद्धचा आकस/  सक्तीने कुणी आपली मान झुकवली, बन्धने लादली याविरुद्धचा आकस) बाजूला ठेऊन शोधली आहेत का याविषयी कुतुहल आहे.
 

Bhagavan Ramana Maharshi's Mahamantra and the Bhagavad Gita

[14 April - Bhagavan Ramana Maharshi's Mahasamadhi Day]

Bhagavan Ramana Maharshi’s Mahamantra (in Sanskrit):

Hridaya Kuhara Madhye Kevalam Brahmamathram
Hyahamaaham Iti Sakshat Atmaroopena Bhati
Hridhvisha Manasa Swam Chinvatha Majjatava
Pavanachalanarodhat Atma Nishto Bhavatwam.

Freelance translation:

In the deep interior of the Heart-cave
The ultimate reality (Brahman) alone shines

The direct immediacy is experienced as the pulsation "I","I"
In the form of the real Self (Atman)

Merge into the Heart with a questing mind (self enquiry)
Or by diving deep within (surrender to the original cause of life)

Through control of breath (Yoga)
Abide in the real Self (Atman).

Commentary:

Following are the verses from the Bhagavad Gita along with a brief commentary. They convey the same message as in the 'atomic' verses composed by Bhagavan Ramana Maharshi:

Hridaya Kuhara Madhye Kevalam Brahmamathram

O Arjuna, I am the Self abiding in the Heart of all beings;
I am the beginning (birth), the middle (life), and also the end (death) of all beings. (Bhagavad Gita 10.20)

These are Lord Krishna’s words. Even if they are expressed in the first person, they convey the same message. In the deep interior of the Heart-cave, the ultimate reality alone resides.

Hyahamaaham Iti Sakshat Atmaroopena Bhati

I am enthroned in the hearts of all. Memory, wisdom and discrimination originate from Me. I am the one who is to be realised in the Vedic scriptures; I inspire their wisdom and I know their truth.
(Bhagavad Gita 15.15)

The one who is to be realised as per the Vedic scriptures is enthroned in the hearts of all. Memory, wisdom and the ability to discriminate originate from the Self. The I-thought arises first and then followed by both objective and subjective knowledge, resulting in an illusion of a duality between the knowledge and the knower. The direct immediacy which is experienced all the time as the pulsation “I”, “I” is in the form of the real Self remains untainted.

Hridhvisha Manasa Swam Chinvatha Majjatava

O Arjuna, knowing that knowledge you will never be subjected to illusion like this again. By the virtue of it you will perceive all living entities in the Self and then in Me. Bhagavad Gita 4.35)

This is the culmination of all the spiritual practices based on the questing mind. Only self-enquiry can result in such a knowledge. When the questing mind merges into the Heart, the Self alone shines. One gets rid of the illusions forever. This verse supports Bhagavan Ramana Maharshi’s profound statement: “Let knowledge be guessed by the sign of equality to all beings.”

O Arjuna, just surrender unto Him, totally and in every possible way. By His grace you will receive transcendental peace and the eternal abode.
(Bhagavad Gita 18.62)

This is the culmination of all the spiritual practices based on devotion. When the mind merges in the Heart with such a total dedication, one surrenders to the original cause of life. The actions continue according to the prarabdha of an individual, but they do not lead to a bondage of karma anymore.

Pavanachalanarodhat Atma Nishto Bhavatwam

When the mind, completely controlled, is established in the Self, and free from all earthly desires, then is the man truly spiritual.
(Bhagavad Gita 6.18)

This verse reveals the true meaning of ‘Yoga’. All the yogic processes are aimed at controlling the ‘Pranashakti’ which governs the mind. Once such a control is achieved, the mind gets steadfastly established in the Self. The process then gets complemented by a reciprocal flow of the divine grace from the divine (God, Guru or Self).

Self-enquiry is a direct method. Surrender and various yogic methods related to breath control are powerful aids for those walking the path. They lead to self-enquiry sooner or later. The seeker’s efforts are necessary in controlling the wavering mind and in establishing it in the Self. Rest is taken care of by the divine grace which is ever present.

||Sri Ramanarpanamastu||

(Dedicated to the fond memory of Bhagavan Sri Ramana Maharshi)

एका तळ्यात होती (विडंबन)

एका तळ्यात होती बदके पिले सुरेख
होते अतिशहाणे पिल्लू तयात एक

घेताच कोणी त्याला खेळावयास संगे
सर्वाहुनी निराळे बळेच ते तरंगे

दावूनी बोट त्याला म्हणती खजिल लोक
आहे अतिशहाणे पिल्लू तळ्यात एक

पिल्लास माज भारी खुळे म्हणे सर्वांसी
पाखंड अविचारी सांगेल ते जनांसी

जो जो तयास टोची दावी उगाच धाक
होते अतिशहाणे पिल्लू तळ्यात एक

एके दिनी परंतु पिल्लास ना कळाले
ढापीव ज्ञान त्याचे डबक्यामध्ये बुडाले

घाणीत डुंबताना जन्मांतरी कित्येक
कधी न त्या कळाले तो मंडूकच एक

झेन काव्य - 1 (भावानुवाद)

१.

(मी) इतका आळशी (आहे) की कधी महत्वाकांक्षा स्पर्शच करत नाही.
जग आपली काळजी वाहायला समर्थ आहे, मी ती घेत नाही.
दहा दिवस पुरतील इतके तांदूळ पोत्यात आहेत,
चुलीजवळ ढीगभर गवर्या पडलेल्या आहेत,
अध्यात्म आणि मुक्तीच्या व्यर्थ झोलगप्पा का मारायच्या?
भर रात्री छपरावर कोसळणाऱ्या पावसाचा नाद ऐकत
मी मस्त तंगड्या ताणून आरामात पहुडलो आहे.

२.

तारुण्याच्या उंबरठ्यावरच मी शिक्षणाला रामराम ठोकला,
आणि संत होण्याचा ध्यास घेतला.
कठोर वैराग्य पाळत माधुकरी मागत बैराग्यासारखा,
कित्येक वसंत ऋतू उलटले तरी नुसताच इकडे तिकडे भटकलो.
शेवटी घरी परतलो एका अनामिक ओबडधोबड पर्वताखाली स्थिरावण्यासाठी.
आता शांतपणे एका पर्णकुटीत राहतो,
पक्ष्यांच्या चिवचिवाटाचे संगीत ऐकत.
काळे मेघ आहेत माझे सख्खे शेजारी.
खाली एक स्फटिकासारखा झरा वाहतो, जो माझ्या मनाला आणि कायेला ताजेतवाने करतो.
माथ्यावर ताडमाड वाढलेले पाईन आणि ओक आहेत, जे घनदाट छाया आणि आसरा देतात.
दिवसेंदिवस होते वाटचाल मुक्तीकडे, परम मुक्तीकडे....
इथून मुक्काम हलवावा असे मुळीच वाटत नाही.

[भावानुवाद - मूळ काव्य: तायागू र्योकान (१७५८ - १८३१)]

प्रतिबिंब (भावानुवाद)

माझ्या छोट्याश्या कौलारू घराच्या एका कोपर्यात
धुनीवर टांगलेला आरसा तेजाळला आहे.
नितळ आणि रिक्त आरशात
तळ्यातल्या तरंगांचे प्रतिबिंब उमटते आहे.
---
माझ्या पादुका दरवाजाजवळच्या कोनाड्यात
धीरोदात्तपणे प्रतीक्षा करत आहेत.
हे घर जिथे मी सारे जीवन व्यतीत केले.
जिथे काही क्षणांपुर्वीच प्रखर सूर्यप्रकाशात
सचेतन मी भलत्याच खोड्या काढत खळखळून हसायचो.
---
आज इथे संतजन लोटले आहेत.
एकतारी छेडत निर्गुणी भजने गात आहेत.
त्यांचा आनंद... त्यांचे हास्य पहाटेच्या शीतल वार्याच्या झुळूकेवर स्वर होऊन
माझ्या रिकाम्या खोल्यांमधून गुंजते आहे.
---
जिथे काल मी अत्यवस्थ, मरणासन्न पहुडलो होतो ...
कुणीतरी धूपदाणीतला धूप प्रज्वलित केला.
तसे काहीच बदललेले नाही
फक्त यापुढे हे 'माझे घर' नाही.
---
धूप मंदगतीने जळतो आहे.
आणि उजाडणाऱ्या प्रत्येक दिवसाबरोबर
आज न उद्या माझ्या आठवणी पुरत्या विस्मृतीत जातील.
धुनीवर टांगलेला आरसा पुन्हा तेजाने न्हाऊन निघेल
पुन्हा एकदा नितळ आणि रिक्त आरशात
तळ्यातल्या तरंगांचे प्रतिबिंब उमटेल .....
तळ्यातल्या तरंगांचे प्रतिबिंब उमटेल.....

(भावानुवाद - मूळ संकल्पना एका पाश्चात्य कवीची आहे)

माझे साक्षात्कारी बद्धकोष्ठ

तसा मी लहानपणापासूनच वेगळा. ज्ञानमार्गी! तर्कसम्राट, पुरोगामी आणि बुद्धीनिष्ठ. खा खा खाणे आणि बसून राहणे या माझ्या सहज प्रेरणा. धोंडो म्हणतात "सहज प्रेरणांचे दमन विकृतीचे एकमेव कारण आहे". मी कधीच तसले दमन केले नाही. आमचे तात्या "हलका, सुपाच्य आहार घे. नियमित व्यायाम कर. " असे जुनाट रूढीवादी सल्ले देत. मी त्यांच्याकडे कधीच लक्ष दिले नाही. अपचनाच्या एका विलक्षण गर्तेत सापडलो. पोट सतत जड, मन सतत अस्वस्थ. आत्महत्येकडे प्रवृत्त! धोंडो म्हणतात "अनारोग्य महत्वाकांक्षेचे सुप्त कारण आहे. ते टाळण्यासाठी माणूस मोठमोठे झमेले उभे करतो, किंवा आत्मघात करतो ". मी जिवंत राहिलो. चिकाटीने अभ्यास करून अभियंता झालो. स्वामी अद्भूतानंदना गजकर्ण होते आणि सारखा कंड सुटत असे म्हणून त्यांनी वेदांत प्रसाराला वाहून घेतले होते अशी माझी धारणा आहे. असो.

अशा विलक्षण गर्तेत सापडलेला माणूसच 'मोकळे' होण्याचा मार्ग तीव्रतेने शोधतो. यालाच अध्यात्मात मुमुक्षा वगैरे म्हणतात. मुत्तुस्वामी म्हणतात "तुम्ही आणि निरामय जीवन यामध्ये बद्धकोष्ठ हा एकमेव अडथळा आहे. " धोंडो त्यापुढे जाऊन म्हणतात "मला बद्धकोष्ठ आहे, मी बद्धकोष्ठ नाही ही जाणीव होणेच ज्ञात आणि अज्ञात रोगांपासून मुक्ती आहे. मी असे सांगतो तेव्हा मी मोकळाच असतो, आणि तुम्ही मोकळेच आहात याची मला जाणीव असते. त्यामुळे इथे कुणी गुरु नाही आणि कुणी शिष्य नाही. फक्त तुमच्यातल्या मला माझ्यातल्या तुमच्याकडून कायम चूर्ण घेण्याची प्रेरणा मिळते (आणि माझ्याकडे पाचशे रुपयाला चूर्णाची बाटली मिळते) इतकेच! " मंदफार्त तर चक्क म्हणतो "तुम्ही मोकळेच जन्माला येत, उगाच खा खा केल्याने जड वाटते. त्यामुळे कुठलेच ध्येय नाही, दिशा नाही, फक्त एक विलक्षण आवेग असे साधण्याचा प्रयत्न केलात तर त्या क्षणी मोकळे व्हाल. मग उरेल ती फक्त एक दिशाहीन, अथांग शांतता."

झाले! मला मार्ग सापडला. रात्री चांगले दोन डाव भरून कायम चूर्ण घेऊन झोपी गेलो. आणि सकाळी 'घटना' घडली. बुद्धाला पद्मासनात, महावीराला गोदुहा आसनात ज्ञान मिळाले असे म्हणतात. घटना कुठेही कशीही घडू शकते. सकाळी जागच आली ती पोटात विलक्षण कळ येऊन. मी धावतच कमोडपाशी गेलो. मी गेलो असे म्हणण्यापेक्षा कळच मला तिथे घेऊन गेली. बसलो. काही मिनिटात 'प्रक्रिया' पूर्ण झाली. तो क्षण शब्दात पकडणे अवघड आहे. तिथे मी नव्हतो, कमोड नव्हता, आणि आता तर कळ पण नव्हती. मुत्तुस्वामी नव्हते, धोंडो ही नव्हते. एक विलक्षण असा गंध सर्वत्र दरवळत होता. विश्वाच्या निरामयतेला मी स्पर्श केला होता. धन्वंतरीचा आशीर्वाद मला मिळाला होता. सारे ओझे नाहीसे झाले होते. एक विलक्षण रिक्तता अवकाश व्यापून उरली होती. तिचे सघन, चैतन्यमय अस्तित्व प्रकर्षाने जाणवत होते. आरोग्य आणि निरामय जीवन मला कायम चूर्ण मार्गाने प्राप्त झाले होते. प्राप्त झाले होते म्हणण्यापेक्षा जे मुळातच होते त्याची जाणीव मला कायम चुर्णाने करून दिली होती.

आता मी निरामय जीवन जगतो. चित्त अस्वस्थ नसल्याने कमीतकमी, सहज जमेल तितके काम करतो. एरवी सहज प्रेरणेनुसार बसून राहतो. कधी पत्ते खेळतो, बायकोबरोबर भाजी आणायला जातो, कधी सगळ्या व्याधी पासून मुक्ती मिळवण्याच्या कायम चूर्ण मार्गाबद्दल जबरदस्त अधिकारवाणीने लिहितो. प्रवचने देतो.

हा लेख वाचण्यापूर्वी:

१. मी हे लिहित असताना इथे फक्त मी, माझे निरामय अस्तित्व, माझा कीबोर्ड आणि कायम चूर्णाची बाटली आहे. निरामय जीवनासाठी इतरांना उपयोग व्हावा इतक्याच हेतूने मी लिहितो आहे. कुणी आजारी पडावे, किंवा बरे होऊ नये असा माझा हेतू कसा असेल? माझ्या बायकोलाही हे फारसे उमजत नाही. आता बोला! ती चक्क म्हणते, तुमचे फक्त पोट साफ होते. तुम्हाला आरोग्य या विषयात फार ज्ञान नाही. माझ्या सांधेदुखीवर कायम चूर्णाचा काही उपयोग झाला नाही. तात्यानी दिलेल्या नारायण तेल आणि योगराज गुग्गुळाचा मात्र हळूहळू गुण आला. माझ्या निरामय अस्तित्वात मी इतका प्रसन्न आहे, कि मी त्रागा करत नाही.

२. एखादा येईल, हिम्मत करून दोन डाव कायम चूर्ण घेईल. तो हि मोकळा होईल. निरामय जीवन यात्रेत सामील होईल.

३. एखादा निष्णात, नाडीपरीक्षा जाणणाऱ्या वैद्याकडे जाणारा रुग्ण येईल. तो पुरता मोकळा नसेल. कायम चूर्णाची महती वाचून थोडा गोंधळून जाईल. पुन्हा वैद्याकडे जाईल.

४. दोन चमचे कायम चूर्ण घेऊन रक्त ओकावे लागले तर काय, अशी भीती धरणारा एखादा अल्सर रुग्ण येईल. तो रोज एक चमचा सत इसबगोल घेतो, हळूहळू मोकळा होऊ शकेल अशी माझ्या ज्ञानात भर पडेल.

५. एखादा साक्षेपाने अभ्यास केलेला येईल. तो उगाच आधुनिक वैद्यकशास्त्र, आयुर्वेद, युनानी सगळेच उपयुक्त आहेत अशी बडबड करेल. दमेकरी, मधुमेही यांनी काय करायचे असे काल्पनिक प्रश्न विचारेल. याची मुळातच समजून घेण्याची वृत्ती नाही. याला आहे ती सगळी शुष्क माहिती आहे. मला माहितीमध्ये स्वारस्य नाही.

तात्पर्य: कुठलाही वैद्य/ हकीम/ उजव्या डोळ्याचे तज्ञ/ डाव्या कानाचे तज्ञ अथवा आधुनिक वैद्यकशास्त्र/ आयुर्वेद/ युनानी/ योगाभ्यास यांना मी पाठिंबा देऊ शकत नाही. अशा लोकांनी स्वतंत्र लेख लिहून आपली बाजू मांडावी. माझी त्याला ना नाही. पण माझ्या लेखावर प्रतिक्रिया देऊ नये इतकीच नम्र विनंती.

टीप: लेखात आरोग्य या जागी अध्यात्म आणि निरामय च्या ऐवजी निराकार असे वाचायला लेखकाची ना नाही. उलट तसे केल्याने धोंडो, मुत्तुस्वामी आणि मंदफार्त या तीन आधुनिक ज्ञानमार्गी संतांचे दर्शन स्पष्ट होण्यास मदतच होईल. असल्या ज्ञानमार्गाने बसल्या जागी, उभ्याउभ्याच 'मोकळे' झालेल्या सगळ्या महायोग्याना (कि महाभागांना) साष्टांग दंडवत घालून हा लेख त्यांच्या चरणी समर्पित करतो.

Bhagavan Ramana Maharshi's mahamantra and the Bhagavad Gita

Hridaya Kuhara Madhye Kevalam Brahmamathram
Hyahamaaham Iti Sakshat Atmaroopena Bhati
Hridhvisha Manasa Swam Chinvatha Majjatava
Pavanachalanarodhat Atma Nishto Bhavatwam.

Freelance translation:

In the deep interior of the Heart-cave
The ultimate reality (Brahman) alone resides

The direct immediacy is experienced as the pulsation "I","I"
In the form of the real Self (Atman)

Merge into the Heart with a questing mind (self enquiry)
Or by diving deep within (surrender to the original cause of life)

Through control of breath (Yoga)
Abide in the real Self (Atman).

Excerpts from the Bhagavad Gita:

Following are selected verses from the Bhagavad Gita conveying the same meaning, along with a brief commentary:

O Arjuna, I am the Self abiding in the Heart of all beings.
I am the beginning (birth), the middle (life), and also the end (death) of all beings.
(Bhagavad Gita 10.20)

- Lord Krishna’s words express the same fact. Even if they are expressed in the first person, they convey the same message - in the deep interior of the Heart-cave, the ultimate reality alone resides.

I am enthroned in the hearts of all. Memory, wisdom and discrimination originate from Me. I am the one who is to be realised in the Vedic scriptures; I inspire their wisdom and I know their truth.
(Bhagavad Gita 15.15)

-  Memory, wisdom and the ability to discriminate originate from the Self. The I-thought arises first and then followed by both objective and subjective knowledge, resulting in an illusion of a duality between the knowledge and the knower. The direct immediacy which is experienced all the time as the pulsation “I”, “I” in the form of the real Self remains untainted. Lord Krishna assures that he is enthroned in the hearts of all.

O Arjuna, knowing that knowledge you will never be subjected to illusion like this again. By the virtue of it you will perceive all living entities in the Self and then in Me.
(Bhagavad Gita 4.35)

- This is the culmination of all the spiritual practices based on the questing mind. This ultimate wisdom is a natural consequence of Self-enquiry. When the questing mind merges into the Heart, the Self alone shines. One gets rid of the illusions forever. This verse supports Bhagavan Ramana Maharshi’s profound statement: “Let knowledge be guessed by the sign of equality to all beings.”

O Arjuna, just surrender unto Him, totally and in every possible way. By His grace you will receive transcendental peace and the eternal abode.
(Bhagavad Gita 18.62)

- This is the culmination of all the spiritual practises based on devotion. As the devotional practises make the wandering mind sink in the Heart , one surrenders to the original cause of life. The actions continue according to the destiny ('prarabdha') of an individual, but they do not lead to a bondage of karma anymore.

When the mind, completely controlled, is established in the Self, and free from all earthly desires, then is the man truly spiritual.
(Bhagavad Gita 6.18)

- This verse reveals the true meaning of ‘Yoga’. All the yogic processes are aimed at controlling the ‘Pranashakti’ which governs the mind.  With the vital force kept under control, the mind gets steadfastly established in the Self. The process then gets complemented by a reciprocal flow of the divine grace from the divine (God, Guru or Self).

Self-enquiry is a direct method. Surrender and various yogic methods related to breath control are powerful aids for those walking the path. They lead to self-enquiry sooner or later.

The seeker’s efforts are necessary in controlling the wavering mind and in establishing it in the Self. Rest is taken care of by the divine grace.

The essence of Bhagavad Gita - Part 10

[A freelance translation of these 108 stanzas from the Dnyaneshwari. The original composition is based on a specific meter which follows a fixed pattern of four semi-sentences. A similar pattern is followed in the translated version as well.]


(101)
One who appears in all the forms
One who sees with all the eyes
One who is residing in all the realms
Lord Krishna himself has uttered these words

(102)
Participate in a dialogue articulated in silence
Experience a bliss beyond the scope of five senses
Get lost into the real Self
Without uttering even a singe word

(103)
The other worldly seekers always search for it
The sages experience it
Those living with a realisation “I’m that”
Get engrossed in it

(104)
Such is the essence of all the literature
Fondly admired as Bhagavad Gita
Which helps in getting hands on
The precious jewel of enlightenment

(105)
A cow lactates for feeding a calf
But all of us obtain the milk
Similarly, with a pretext of Arjuna
The nectar of Bhagavad Gita is showered upon to all of us

Salutation to the Universal God - an appeal for universal peace and brotherhood

(106)
I pray to the compassionate Universal God
To compassionately consider these humble words uttered by me
And with an approval
Confer upon me his divine grace

(107)
Let the scoundrels drop their deceitful nature
And get engaged in noble deeds
Let all the inhabitants of this Universe
Build up a sense of amity with each other

(108)
Then said the almighty -
“I confer my blessings upon you”
Dnyandeva became content and joyous
By listening these divine words

(Dnyandeva - a sage who composed this poetry in Marathi)

(109)
With a fistful of goodwill
And a heart throbbing with love and devotion
I dedicate at the feet of the Universal God
These flowers of 108 stanzas

||DEDICATED TO LORD SHRIKRISHNA||

The essence of Bhagavad Gita - Part 9

[A freelance translation of these 108 stanzas from the Dnyaneshwari. The original composition is based on a specific meter which follows a fixed pattern of four semi-sentences. A similar pattern is followed in the translated version as well.]


The mysterious path of Siddha Yoga (Kundalini/ Shaktipat yoga)

(91)
Powerful senses gel with the mind
Mind when focused gets lost into space
Space merges in the sky as sky itself
The sky disappears in the celestial consciousness

(92)
(For a Sahaj Yogi) god knows how
But such a process takes place unknowingly
The Samadhi itself will search for him
Accept this as a fact with firm conviction

(93)
By discarding selfish desires, resentments and passions
One who stands firm among the 'upadhis' (mental impositions)
Ultimately crosses all barriers and attains liberation
He then enjoys the bliss of merging in the Self every day

(94)
O Pandava, an individual reaches such a mysterious place
With aid of the Mantra ‘AUM TAT SAT’
That the entire gamut of the cosmos
Gets revealed with incomparable illumination (enlightenment)

(95)
Like a wave merging in the ocean
Or a dewdrop on the lotus leaf falling in a pond
Surrender yourself unconditionally
With an absolute faith in me

(96)
By merging in the real Self
Get rid of the heaven, the hell and the wheel of life
With a firm conviction “I’m that”
Dissolve your ego in my celestial consciousness

Worshipping me by merging in me
Is a state of total surrender
In principle it is nothing else but pure devotion
It obviously has no element of adultery in it

Bhagavad Gita as a mother for the spiritual seekers

(97)
In this way, one who worships me with a pure mind
One who has a pious attitude and one who is not condemnatory
One who is walking the path with unwavering faith
Go ahead and preach this mystery to him joyously

(98)
No one other than you
Exhibits all these qualities
See that is why I have preached you
(Spiritual) knowledge as well as (corporal) science

(99)
Apart from the mother
There is no life for an infant
One promptly makes an arrangement
For a lost child to meet the mother

(100)
In a similar fashion, one who reveals
This grand mystery (my message) to my devotees
There is no doubt that
He gets hold of Me by the merit of devotion

[To be continued ...]