या भागात तबल्याचा शास्त्रीय वाद्यसंगीतात साथीचे वाद्य या दृष्टीने आस्वाद घेऊ या. शास्त्रीय संगीतात कलाकारांच्या काही जोड्या/ संच प्रसिद्ध आहेत. जगदविख्यात संतूरवादक पंडित शिवकुमार शर्मा यानी आजच्या आघाडीच्या सार्याच तबलावादकांच्या बरोबर बहारदार वादन केलेले आहे. पण उ. झाकिर हुसेन साथीला असल्यावर जी मजा येते तिला मात्र तोड नाही. किर्वाणी, लतांगी यासारख्या कर्नाटक शैलीतल्या रागाना हिंदुस्तानी संगीतात रुजवणे, रूळवणे हे श्रेय प्रामुख्याने महान सतार वादक उ. अब्दुल हलीम जाफर खान यांचे. प्रस्तुत फितीत शिवजी किर्वाणी रागातली द्रुत लयीतली बंदिश आणि मग अतिद्रुत लयीत रोमांचकारक 'झाला' वाजवत आहेत. यात ते आणि उ. झाकिर हुसेन यांचा विलक्षण 'तालमेल' अनुभवता येईल. तबला हे तसे 'एकसुरी' वाद्य. पण संतूर च्या तारा दाबून त्यावर पंजाने आघात करून एक वैचित्र्यपूर्ण नादनिर्मिती शिवजी करतात, तिला सहीसही संगत करताना उस्तादजी डग्ग्यामधून जी स्वरनिर्मिती करतात ती अफलातूनच आहे.
आता याच कलाकारद्वयीची 'मिश्र पहाडी' मधील एक नजाकतीने भरलेली धून ऐकू या. धून वाजवताना रागदारीचे नियम बरेच शिथील असतात. त्याचा सदुपयोग कसा करावा याचा हा वस्तुपाठच आहे. झाकिर हुसेन यानी पकडलेला दादरा तालाचा ठेका त्यातील वैविध्य आणि दंगदारपणा दोन्ही द्रुष्टीने ऐकत राहावा असा आहे. किर्वाणीच्या फितीत केलेली सही सही साथ, आणि इथे घेतलेली काहीशी दुय्यम, सहाय्यक भूमिका हा फरकही सहज लक्षात येईल. तबलावादकाकडे तयारीबरोबरच सांगितिक जाण आणि प्रगल्भता असावी लागते हे ही स्पष्ट होईल.
उस्ताद शाहिद परवेज यांचे हे सतारवादन. झिंजोटी या रागातली ते वाजवत असलेली ही गत दहा मात्रांच्या झपतालात निबद्ध आहे. तिची खासियत अशी की समेला येतानाच्या तीन मात्रा दीड दीड मात्रा असे 'वजन' ठेऊन सातत्याने वाजवल्याने एक वेगळाच डौलदारपणा आलेला आहे. नेमक्या समेवर न येत किंचित अलीकडे अथवा नंतर (अतीत, अनागत) असे समेचा आभास निर्माण करणे असा तालाशी लपंडाव, हुलकावणीचा खेळ खेळता येतो. या फितीत हे ऐकायला मिळेल. गायकी अंग आणि तंत अंग असे बेमालूम मिश्रण असलेल्या या कसदार आणि गाढ्या लयीतल्या वादनाला त्याचा 'आब' राखत समर्पक साथ कशी करावी हेच पंडित कुमार बोस दाखवून देत आहेत.
तबलावादनाच्या क्षेत्रात झाकिर हुसेन यांच्या शिष्या अनुराधा पाल यांचे महत्त्वाचे योगदान आहे. या क्षेत्रातही स्त्रिया मागे नाहीत. पंडित हरिप्रसाद चौरसिया यांच्या बासरीवादनाला साथ करताना सवाल - जबाब पद्धतीने केलेल्या वादनाची ही फित. (सवाल - जबाब या प्रकाराबद्दल नामवंत समीक्षकानमध्ये उलटसुलट मतप्रवाह आहेत. याने रंजकता वाढते हा एक मतप्रवाह तर रसहानी होते, अभिजात संगीताची पातळी खालावते असा एक मतप्रवाह. माझी याविषयक मतप्रदर्शन करण्याची पात्रता नाही, त्यामुळे फक्त उल्लेख करतो. )
उ. झाकिर हुसेन यांच्यावरील सहा भागातला हा माहितीपट. या भागात वाद्यसंगीताच्या साथीवर भर आहे, सुरेख भाष्य आहे. त्यामुळे अधिक काही लिहीत नाही. हा माहितीपट अथ ते इति बघायलाच हवा.
या काहीशा संक्षिप्त अशा लेखमालेचा समारोप सांगितिक संकेतानुसार एका अप्रतिम भैरवीने करतो. एका खाजगी (घरगुती) मैफिलीत इमदादखानी घराण्याचे दिग्गज सतारवादक पंडित बुधादित्य मुख्रर्जी यानी गायकी अंगाने केलेले हे अप्रतिम वादन आणि त्याला सुभेन चटर्जी यांची संतुलित, पोषक अशी साथ! 'रसो वै सः' असा अपार्थिव अनुभव येण्यासाठी आणखी काय हवे?
आता याच कलाकारद्वयीची 'मिश्र पहाडी' मधील एक नजाकतीने भरलेली धून ऐकू या. धून वाजवताना रागदारीचे नियम बरेच शिथील असतात. त्याचा सदुपयोग कसा करावा याचा हा वस्तुपाठच आहे. झाकिर हुसेन यानी पकडलेला दादरा तालाचा ठेका त्यातील वैविध्य आणि दंगदारपणा दोन्ही द्रुष्टीने ऐकत राहावा असा आहे. किर्वाणीच्या फितीत केलेली सही सही साथ, आणि इथे घेतलेली काहीशी दुय्यम, सहाय्यक भूमिका हा फरकही सहज लक्षात येईल. तबलावादकाकडे तयारीबरोबरच सांगितिक जाण आणि प्रगल्भता असावी लागते हे ही स्पष्ट होईल.
उस्ताद शाहिद परवेज यांचे हे सतारवादन. झिंजोटी या रागातली ते वाजवत असलेली ही गत दहा मात्रांच्या झपतालात निबद्ध आहे. तिची खासियत अशी की समेला येतानाच्या तीन मात्रा दीड दीड मात्रा असे 'वजन' ठेऊन सातत्याने वाजवल्याने एक वेगळाच डौलदारपणा आलेला आहे. नेमक्या समेवर न येत किंचित अलीकडे अथवा नंतर (अतीत, अनागत) असे समेचा आभास निर्माण करणे असा तालाशी लपंडाव, हुलकावणीचा खेळ खेळता येतो. या फितीत हे ऐकायला मिळेल. गायकी अंग आणि तंत अंग असे बेमालूम मिश्रण असलेल्या या कसदार आणि गाढ्या लयीतल्या वादनाला त्याचा 'आब' राखत समर्पक साथ कशी करावी हेच पंडित कुमार बोस दाखवून देत आहेत.
तबलावादनाच्या क्षेत्रात झाकिर हुसेन यांच्या शिष्या अनुराधा पाल यांचे महत्त्वाचे योगदान आहे. या क्षेत्रातही स्त्रिया मागे नाहीत. पंडित हरिप्रसाद चौरसिया यांच्या बासरीवादनाला साथ करताना सवाल - जबाब पद्धतीने केलेल्या वादनाची ही फित. (सवाल - जबाब या प्रकाराबद्दल नामवंत समीक्षकानमध्ये उलटसुलट मतप्रवाह आहेत. याने रंजकता वाढते हा एक मतप्रवाह तर रसहानी होते, अभिजात संगीताची पातळी खालावते असा एक मतप्रवाह. माझी याविषयक मतप्रदर्शन करण्याची पात्रता नाही, त्यामुळे फक्त उल्लेख करतो. )
उ. झाकिर हुसेन यांच्यावरील सहा भागातला हा माहितीपट. या भागात वाद्यसंगीताच्या साथीवर भर आहे, सुरेख भाष्य आहे. त्यामुळे अधिक काही लिहीत नाही. हा माहितीपट अथ ते इति बघायलाच हवा.
या काहीशा संक्षिप्त अशा लेखमालेचा समारोप सांगितिक संकेतानुसार एका अप्रतिम भैरवीने करतो. एका खाजगी (घरगुती) मैफिलीत इमदादखानी घराण्याचे दिग्गज सतारवादक पंडित बुधादित्य मुख्रर्जी यानी गायकी अंगाने केलेले हे अप्रतिम वादन आणि त्याला सुभेन चटर्जी यांची संतुलित, पोषक अशी साथ! 'रसो वै सः' असा अपार्थिव अनुभव येण्यासाठी आणखी काय हवे?
No comments:
Post a Comment